Hasan Shermeti (Sula), i mbiquajturi Hoxhe Moglica, ka lindur në Moglicë të Okshtunit më 1852, në një familje të dëgjuar për ndjenja të thella patriotike e atdhetare. Në fshatin e lindjes kaloi fëmijërinë dhe së bashku me ushqimin e gjirin e nënës , u mëkua me dashurinë për vëndlindjen dhe urrejtjen për armiqtë e kombit, cilido qofshin ata, tyrq,sllavë,bullgarë apo të shitur tek të huajt. I paisur me një zgjuarsi e pjekuri të rrallë, ai ëndërronte një Shqipëri të lirë dhe me njerëz të ditur, me arsimim e kulturë në gjuhën amtare. Që në moshë të vogël ai iu lut të atit që të arsimohej e shkollohet duke e mar me vehte atje ku punonte, në Peqin të Elbasanit, ku krahas punës si specialist, edhe do të mësonte në mejtep(shkollë fillore turke).Hasani, pa u shkëputur nga puna, me zellin dhe zgjuarsinë që e karakterizonte, e mbaroi këtë shkollë me rezultate të shkëlqyera, gjë e cila i dha mundësinë të atit t’a rregjistronte në medresenë e Elbasanit..Edhe këtu, me vullnetin,talentin e etjen për dije e kulturë, mbaroi me rezultate të shkëlqyera dhe përvetësoi në të shkruar e në të folur osmanishten e vjetër,gjuhën turke, persishten, dhe tinësisht, edhe shqipen e shkruar. Në vitin 1976, në moshën 22 vjecare, mbaroi Medresenë duke u titulluar Hoxhë (mësues e predikues) i fesë islame, titull të cilin do t’a mbante e do të thirrej nga populli deri në castet e fundit të jetës.I paisur me kulturë e shkallë të lartë njohurishë teologjike për kohën, Hoxhe Moglica u kthye menjëherë në fshatin e tij të lindjes , fillimisht si Imam xhamie, por edhe predikues i ideve patriotike-atdhetare të Rilindjes Kombëtare.

HASAN MOGLICA

Klerik dhe dijetar i shquar

I frymëzuar nga fjalët e Profetit: “ Hulum vatan, minel Imam”, që do të thotë “Pa Atdhe nuk ka Fe”, ju vu me zell e perkushtim veprimtarisë së mirëfilltë kombëtare, duke grumbulluar rreth vehtes bashkëkrahinarët e tij, të cilët dalloheshin për veprimtari pattriotike. Shtëpia e tij u bë bazë e rëndësishme dhe strehë për të gjithë nacionalistët që mereshin me veprimtari atdhetare dhe ndiqeshin nga qeveritaret e asaj kohe. Synimi i tyre ishte: “ Liri Atdheut”, ose shprehimisht “Shqipëri e Lirë”. Në këtë kuadër, Hoxhë Moglica, rreth viteve 1887- 1900, zhvilloi një veprimtari politike e atdhetare kundër pushtuesve turq dhe sunimeve shoviniste të fqinjëve serbo-bullgar ballkanas. Kjo veprimtari I kaloi kufinjtë e Okshtunit dhe u shtri pothuaj në të gjitha fshatrat e Gollobordës e më gjërë. Ndërkohë për të përballuar cdo rrezik e të pa pritur, me nismën dhe nën drejtimine Hasan Moglicës, u formua një njësit vetrmbrojtje ku bënin pjesë bashkëfshatarët: Kurt e Hysen Balla, Avdi e Shaqir Sollaku, Dalip e Ferhat Hoxha,Tafë e Jashar Hysa,Shaqir,Din,Tahir e Rrapush Gega, Ymer Lika, Myslym Koka,Balli,Jemin,Maksut,Hajdar e Jonuz Koci, Ymer e Mehmet Stojku,Murat Salku,Jashar e Tahir Rexha, Rexhet e Mehmet Lika, Mehmet e Ramazan Brici, Isuf e Mehmet Sula etj…
Këta bashkëluftëtarë të armatosur me armët e kohës, ishin jo vetëm përkrahësit dhe ndjekësit e Hoxhës, por dhe kushtrimdhënësit dhe mbrojtësit e lagjeve të tyre nga cdo situatë e pa pritur. Ndërkohë, pas vendimeve të padrejta të Kongresit të Berlinit për cështjen shqiptare, ngjarjet në Ballkan rrodhën në mënyrë të atillë që të krijoheshin kushtet për mbrojtjen e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, ku së bashku me delegatët e tjerë të Dibrës, mori pjesë dhe Hoxhe Moglica. Ai shoqëroi në krahinën e Gollobordës dhe në Okshtun, ideologun e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit Abdyl Bej Frashërin , i cili pasi bujti dy net në shtëpinë e Hoxhe Moglicës, u shoqërua nga ky i fundit për në Teqen e Martaneshit. bVeprimtaritë për zbatimin e vendimeve të Lidhjes e bënë Hasan Moglicën akoma më të njohur në Dibër,Elbasan, e sidomos në Gollobordë.
Ai mbante lidhje me mjaft figura të shquara të kohës si me Haziz Lilën në Steblevë, Elez Kocin e Qazim Dukën në Ostren të Madh, Hysen Destanin në Trebisht, Karavanajt në Radovesh etj.. Ai mori pjesë ative kundër forcave të Dervish Pashës, krahas forcave të tjera dibrane, me nënrepartin e tij të Okshtunit.
E gjithë kjo veprimtari atdhetare e Hoxhe Moglicës, krahas jehonës së madhe që bëri, shihej me sy jot ë mirë nga autoritetet turke, të cilat tashmë ishin bindur dhe e njihnin autoritetin dhe veprimtarinë e tij si dhe reputacionin e këtij patrioti në Malësinë e Okshtunit e të Gollobordës. Prandaj për t’a afruar dhe për t’a larguar nga armiqësia me pushtetin turk, i afruan atij detyrën e Myderizit në zonën e Gollobordës; duke i caktuar jo vetëm një rrogë të majme, por edhe një fond të majmë për të mbajtur deri 5 sejmenë për vetëmbrojtje.. Duke pranuar detyrën e Myderizit, ai shkonte shpesh në Dibër të Madhe,Elbasan, e nën maskën e dovletit(shtetit) kryente edhe detyra patriotike atdhetare. Njerëz si ai dhe Hoxhe Voka(Said Najdeni), Jashar Erebara etj.., të përkushtuar për Atdheun, ishin përfaqësuesit më në zë të Dibrës e Gollobordës në Kongresine Dibrës e të Manastirit, i cilësuar si Kongresi i Gjuhës Shqipe dhe i kryesuar nga Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi e përfaqësues të tjerë të mëdhenj të kombit . Më 1909, Hoxhe Moglica mori pjesë në Kongresin e Elbasanit , ku midis të tjerave u vendos edhe hapja e Shkollës Normale për të përgatitur mësues për gjuhën shqipe. Si inspirues dhe delegate i këtij kongresi, Hasan Moglica organizoi shumë kuvende ku propogandonte vendimet e këtij Kongresi.

Ndër këto kuvende, me rëndësi, është ai i Fushës së Klenjës. Për këtë, patrioti dhe publicisti Haki Stërmilli shkruan: “ Hoxhe Moglica e mblodhi popullin e Gollobordës e mbasi ua shpjegoi gjatë e gjërë vendimete mara në Manastir, u foli mbi rëndësinë eë Shkollës Normale të Elbasanit dhe përfundoi tue kërkue prej cdo dere të parisë së Gollobordës të dërgonin nga një djalë në këtë shkollë. Mbasi i dhanë të gjithë besën se fjalët e tij do të realizoheshin, mbledhja u shpërnda krejt entuziaste nga fjalët e Hoxhes, , tue qit edhe pushkë nga gëzimi pushtues”. (Haki Stërmilli, “Dibra në pragun e Historisë”, Fq.53,Viti 1940). I entuziazmuar thellë nga këto suksese, Hoxhe Moglica e dendësoi veprimtarinë e tij, duke kaluar fshat më fshat për të përgatitur nisjen e djemve për në Normalen e Elbasanit. Por paria e Gollobordës, e trembur nga presionet e autoriteteve turke për zbatimin e vendimeve të Kuvendit të Fushës së Klenjës, nuk e mbajti fjalën dhe besën e dhënë. Vetëm okshtunasit, e në radhë të parë vetë Hoxhe Moglica, nuk u tundën nga presioni I gjithëanëshëm , por përgatitën dhe dërguan 7 djem në normalen e Elbasanit. Tre nga këta ishin nag shtëpia e Hoxhë Moglicës e të nisur me shpenzimet e tij. Edhe nga Sebishti Hoxhe Moglica dërgoi djalin e patriotit Sulë Lila, të coilin e kishte edhe mik shtëpie. Dërgimi i 8 nxënësve nga zona e Gollobordës në Normalen e Elbasanit, në vitin e parë të hapjes, kur numri nga e gjithë Shqipëria ishte 29 nxënës, jo vetëm tregon prirjet dhe etjen arsimdashëse të popullit të Gollobordës, por edhe punën durimplotë që kishte bërë Hoxhë Moglica dhe rëndësinë që ai u jepte përgatitjes së njerëzve të dijes me gjuhën amtare shqipe. Moglica nuk e ndërpreu asnjë cast veprimtarinë në funksion të shkollimit të fëmijëve të Okshtunit e Gollobordës, duke e kthyer shtëpinë e tijë në një shkollë të vërtetë. Ai u bë sjellës e përcjellës i Abetares shqipe, duke e sjellë nga Stambolli fshehur në thasët e sheqerit. “Ai solli 5000 abetare të tilla”

Shkruhet në revistën e kohës “Zani i Naltë”. Me dashurinë për librin që ndihmonte më tej të dritës së diturisë, me shpenzimet e tij dhe me ndihmën e miqve që i kishte kudo, Hoxhë Moglica e ktheu shtëpinë prej 28 dhomash në Moglicë në një bibliotekë-shkollë, krahas shkollë turke që e kishte hapur tek Ara e Martinit që në vitin 1904. Këtë bibliotekë dhe gjithë sa dogjën forcat e Turgut Pashës më 1908, së bashku me 15 shtëpi të tjera të Okshtunit. E gjithë dëshirën e madhe të Hasan Moglicës për të mar pjesë në shpalljene
Pavarësisë më 1912 në Vloreë, ai , për arësye të angazhimeve dhe ndjekjes nga pushtuesit serb, nuk mundi t’u bashkangjitet delegatëve dibranë, por i entusiazmuar për këtë eveniment, ngriti flamurin kuq e zi mbi pullazin e shtëpisë në prani të njerëzve dhe bashkëfshatarëve të tij. Pas shpalljes së Pavarësisë, Hoxhë Moglica do të ndodhej para pushtuesve të tjerë të egër serbo-bullgarë. Më 1914 atë e kapën esadistët , e burgosën dhe e keqtrajtuan cnjerëzisht.Pa marr parasysh moshën autoritetin dhe petkun fetar, për t’a poshtëruar e diskredituar i vunë një samar dhe e detyruan të ecte këmbadoras në rrugët dhe rrugicat e Elbasanit. Por megjithë presionin dhe torturat cnjerëzore që përdorën esadistët ndaj Hoxhës, ai nuk u mposht e nuk u thye, e pas 3 muajësh tortura të egra kur serbët ju afruan postave të Elbasanit, Hoxhë Moglica arriti të arratisej nga burgu me ndihmën e shokëve e miqve të tij dhe në fillimet e viteve 1915 u kthye në Okshtun. Edhe pas kthimit në vendlindje, serbët e ndoqën këmba-këmbës.. Ata dhanë shuma të konsiderueshme për të zbuluar vend ndodhjen e tij, ndërkohë që shtëpinë ja dogjën, familja u largua në fshatrat e Cermenikës. Me anë të të shiturve, ata(serbët), mundën t’i kapin djalin e vetëm që kishte, Osmanin, i cili kishte mbaruar normalen e Elbasanit dhe kryente detyrën e mësuesit të gjuhës shqipe. Patrulla serbe i solli të lidhur djalin duke i bërë presion që të dorëzohej. Hoxha gjykoi se meqënëse ata po më lirojnë djalin e vetëm , do të “dorëzohem” se unë di si të qëndroj. Ndërkohë serbët lirojnë Osmanin dhe arrestojnë Hoxhën dhe bashkëpunëtorin e tij të ngushtë Abdi Sollakun, duke i vënë si kusht për lirim firmosjen e një deklarate sipas së cilës , rajoni nga Fusha e Kolgrekut në perëndim në Kaptinë , në Vervjak,Qafë Buall dhe Qafë-Murrë, e më tej në Lurë të quheshin toka serbe!!!??? “- Nëse do të firmosej deklarata nga Hoxhë Moglica, serbët jo vetëm do t’a lironin, por ai do të përfitonte shpërblime dhe ofiqe të majme”- shkruhej në gazetën “Zani i Naltë” Nr.11 viti 1937. Atdhetari e priti këtë “nder” me neveri duke dhënë këtë përgjigje: “Ms m’i lidhni sytë se një ditë do të hapen, më lejoni të shikoj edhe një herë mallet dhe luginat e Dibrës nga Korabi,Kurora e Lurës,Mali i Bardhë,Verviaku,Kaptina e deri në Thellësi të Malit të Babjes, se andej e shikoj agimin për një Shqipëri të lirë e të pa varur.. Ju n’a keni vrarë, na keni pushtuar e masakruar; por t’a dini se sa vënd zë ky trupi im i vogël në Shqipërinë reale, ajo ka qënë,është e do të jetë vetëm Shqipëri! Rroftë Shqipëria! Rroftë Flamuri i Skënderbeut..!”.. … Por plumbat ja prenë fjalën nëmes, e trimat ranë në gropën që e kishin hapur me duarët e tyre nën kërcënimin e bajonetave serbe. Ndonëse shpirti akoma nuk u kishte dal e ende përpëliteshin, pushtuesit u hodhën dhe’ sipër.. Tre dit më vonë, pasi u largua komanda serbe nga Kodër-Moglica, familjarët të afërmit e fshatarët i morën kufomat e të pushkatuarve dhe I varrosën , Hoxhën në Varrezat e Sulajve në Moglicë dhe Avdi Sollakun në Okshtun të Madh, tek varrezat e Sallakëve tek xhamia. Hasan Moglica në tërë veprimtarinë dhe kontributin e tij kishte shumë miq, atdhetarë e patriotë të dëgjuar me emër si Abdyl Bej Frashëri, Bajo e Cerciz Topulli, Halit e Ibrahim Bërzeshta, Ismail Qemali, Hoxhë Voka e Aqif Pashë Elbasani etj.. Ai gjithashtu bashkëpunoi ngushtë me figura të njohura të zonës si Haziz Lila, Elez Koci, Hysen Destani, Feta e Dan Cami, Ali Pustina., Më 1879, kur mbaroi studimet e larta në Universitet në Stamboll, me rezultate të shkëlqyera në Enciklopedinë turke do të shkruhej: “Stambolli nëpërmjet Hasan Moglicës i ka dhënë arnautllëkut mësuesin e fesë Islame”. Është për t’u nënvizuar se përvecse një dijetar,klerik dhe atdhetar i flaktë, Hasan Moglica ishte edhe një projektues e inxhinier me zë në të gjithë krahinën e Dibrës .. Ai projektoi kanalin e famshëm të vaditjes në lagjen Ballaj, muri i të cilit ngrihet mbi një shkëmb të thepisur 9 metra të lartë.Ai ndërtoi për herë të parë mbi lumen e Okshtunit të parën Valanicë për ngjeshjen dhe përpunimin e shajakut si dhe një farkë(kavachanë) për mjetet dhe armët e luftimit etj..; ndërsa shpella tek Shkëmbi i Patës, ishte shtëpia e dytë e tij.. Në mbyllje të këtij shkrimi për jetën dhe veprën e Hoxhë Moglicës më vjen në mëndje vargu: “ Ka pas burra Shqipëria “ dhe u emocionova kur e dëgjova për herë të parë këngën e thurur enkas për ‘të këngë e cila që nga 31 Maji i vitit 2001, këndohet në Kosovë:

“Dorëzohu Hoxhë se je i zanë

Shpërblim e grada me të dhanë

Vec një fjalë me n’a thanë

Këtu shqiptari nuk ka qënë..!!

...Ju vërtetë n’a keni pushtue

Ne një ditë kemi me fitue

Në këtë vënd ku unë po bie..”. …

Ka qënë, është e do të jetë fole Shqiponjash….

Hoxhë Moglica në vitin 1975 është dekoruar nga Presidiumi i Kuvendit Popullor si Patriot e Atdhetar i shquar, eshtrat e tij prehen në Varrezat e Dëshmorëve në Peshkopi, ndërsa gazeta “Dibra” e ka vlerësuar si “Dibrani i Shekullit!”.

Shkrim nga HYSNI CELA